BAİB Başkanı Çavuşoğlu’ndan Ukrayna’ya Misilleme Çağrısı: “Domates ve Salatalık İhraç Pazarı Tehdit

Batı Akdeniz İhracatçılar Birliği (BAİB) Başkanı Ümit Mirza Çavuşoğlu, Ukrayna’nın Türkiye’den ithal edilen domates ve salatalık için uygulamaya başladığı antidamping vergisinin ihracatı durma noktasına getirdiğini belirterek, “Bu darbenin karşılığı misilleme olmalıdır” dedi.

Batı Akdeniz İhracatçılar Birliği (BAİB) Başkanı Ümit Mirza Çavuşoğlu, Ukrayna’nın Türkiye’den ihraç edilecek domates ve salatalık için uygulamaya koyduğu antidamping tedbirlerinin bölgede ciddi ekonomik sarsıntıya yol açtığını belirterek, “Bu darbenin karşılığı misilleme olmalıdır” çağrısında bulundu. Antalya, Isparta ve Burdur’u kapsayan BAİB’in eylül sonu ihracat verilerinin paylaşıldığı toplantıda konuşan Çavuşoğlu hem bölgesel hem de ulusal düzeyde ihracatın korunması ve yeni pazar arayışları için acil ve kararlı adımlar atılması gerektiğini vurguladı.

Toplantıda açıklanan verilere göre BAİB, yılın 9 aylık döneminde 2 milyar 16 milyon dolarlık ihracata ulaştı. Çavuşoğlu, “Bizler için 2 milyar dolar çok önemli bir sınırdı ve bu sınırı geçen yıla oranla birkaç gün öncesinde geçme başarısı gösterdik. Bu bizler için çok sevindirici oldu” diyerek bölgenin ihracat performansına dikkat çekti. Bölge ihracatı yıllık bazda yüzde 2,68 artış gösterse de Çavuşoğlu, hedeflenen yaklaşık yüzde 5’lik artışın henüz yakalanamadığını ve esas hedeflerinin bir önceki yılın rakamlarının altına düşmemek olduğunu ifade etti.

Yaş Meyve-Sebze Sektörü Lokomotif Olmaya Devam Ediyor

BAİB verilerine göre; yaş meyve ve sebze sektörü bölgenin ihracatında ilk sırada yer alırken, madenler ikinci; ağaç ve orman ürünleri, kimyevi maddeler ve hububat–yağlı tohumlar ise ilk beşte yer aldı. Ancak kilogram bazında dört sektörde kayıplar yaşandığına dikkat çeken Çavuşoğlu, “Yüzümüzü güldüren hububat ve yağlı tohumlar oldu hem kilogram bazında hem de rakamsal olarak ciddi artış gösterdiler” dedi.

Hedef ülkeler sıralamasında 9 aylık dönemde Çin ilk sıraya yükselirken, Almanya ikinci, ABD üçüncü, Rusya dördüncü, Ukrayna ise takip eden ülke olarak bildirildi. Çavuşoğlu, “Bölgemizde uzun yıllar Almanya hep birinci sıradaydı. İlk kez 9 aylıkta Çin Almanya'yı geçmiş durumda” diyerek coğrafi ve pazar bazlı değişime işaret etti.

Don, Maliyet Artışı Ve Kirazdaki Çöküş İhracatı Vurdu

Bölgenin yaş meyve-sebze ihracatında bu yıl ciddi düşüşler yaşandığını söyleyen Çavuşoğlu, özellikle nisan ayında yaşanan dört günlük zirai donun etkilerinin ağır olduğunu kaydetti. “Kilogram bazında yüzde 18'in üzerinde, rakamsal olarak da yüzde 10'un üzerinde düşüş yaşadık” diyen BAİB Başkanı, don sonrası verilen desteklerin yetersiz kaldığını ve zararların fiziksel olarak beklenenden büyük olduğunu vurguladı.

Kiraz ihracatındaki dramatik düşüş toplantının en dikkat çeken konularından biri oldu. Çavuşoğlu, “Miktar olarak yüzde 90’a yakın, rakamsal olarak da yüzde 75’in üzerinde kayıpla ilk sırada kiraz geldi. Türkiye kiraz ihracatının yüzde 42’sinin üzerinde bir rakamı sadece bölgemiz gerçekleştiriyordu” diyerek bölge üreticilerinin maruz kaldığı hasarın büyüklüğünü özetledi.

Ukrayna’nın antidamping kararı: TIR başına vergi 8 binden 16 bin dolara çıktı
Çavuşoğlu, Ukrayna’nın temmuz ayında sadece Türkiye’den yapılacak domates ve salatalık ihracına yönelik başlattığı antidamping soruşturmasının ardından uygulamaya koyduğu vergilerin ihracatı pratikte durma noktasına getirdiğini söyledi. “Yüzde 10 olan gümrük vergileri yüzde 35’li seviyelere çıktı. Oransal olarak 3–3,5 kat gibi gözükse de rakamsal anlamda TIR bazında 8 bin dolardan 16 bin dolara çıkmış durumda” açıklamasıyla, yeni uygulamanın ihracatçı maliyetlerini nasıl şişirdiğini örnekledi. Çavuşoğlu bunun domates ve salatalığın kilogramına yaklaşık 80 sentlik ek vergi yükü anlamına geldiğini ve bu verginin ürünleri Ukrayna pazarında satılamaz hale getirdiğini dile getirdi.

Bölgenin Domates Ve Salatalık İhracatında Ukrayna’nın Payı Büyük

BAİB Başkanı, Türkiye genelinde domates ve salatalık ihracatının önemli bir kısmının Ukrayna’ya yapıldığını ve bu ihracatta BAİB bölgesi firmalarının ülke içindeki lider konumda olduğunu belirtti. 2024’te Türkiye’den Ukrayna’ya yapılan domates–salatalık ihracatının 93 bin tonun üzerinde olduğuna, bunun 73 bin tonunun ise BAİB bölgesinden gerçekleştirildiğine dikkat çekti: “Bu bizim için çok büyük bir problem şu anda.”

Soruşturmanın arkasında birkaç firmanın bulunduğunu ve bu firmaların seracılık yapıp yüksek etkisi olan aktörler olduğunu söyleyen Çavuşoğlu, “Ukrayna’daki 4–5 firmanın şikayeti üzerine gerçekleşti ve bu insanların ciddi gücü olduğunu biliyoruz. Seraları var ve bürokraside de üst düzeyde olduklarını biliyoruz” diyerek siyasi ve yapısal etkenlerin sürece müdahale ettiğini savundu. Çavuşoğlu, bu durumun ülkemize 60–70 milyon dolarlık kayıp riski doğurabileceğini ifade etti.

Çözüm Arayışları: Hukuk, Diplomasi Ve Misilleme Seçeneği

BAİB’in ve ihracatçıların konuyla ilgili yaklaşık 1,5 yıldır soruşturmayla mücadele ettiğini söyleyen Çavuşoğlu, hukuki yolların sınırlı olduğunu ve “bir ülkeyi aynı ülkenin mahkemesine vererek netice almak” gibi pratik zorluklar bulunduğunu belirtti. Bu nedenle BAİB’in ve ihracatçıların talebinin siyasi ve diplomatik kanalların kullanılmasının yanı sıra “misilleme” seçeneğinin de değerlendirilmesi yönünde olduğunu açıkladı.

Çavuşoğlu, misilleme kapsamında özellikle “mısır” gibi Ukrayna için can yakıcı olabilecek ürünlerin gündeme alınabileceğini söyledi: “Biz de dedik ‘O zaman misilleme yapalım.’ Özellikle mısır, yani birazcık can acıtacak bir şey olması lazım. Bakanlık zaten görüyor. İstediği gibi hamlesini yapabilir. Bunu arzu ediyoruz.” Bu açıklama, ithalat ve ihracat dengesi politikalarının bir araç olarak kullanılabileceği mesajını içeriyor.

Üretici Kaygısı: Piyasa, Stok Ve Dağıtım Sorunları

BAİB Başkanı, özellikle “dikenli salatalık” gibi yalnızca dış pazarlara (Ukrayna, Rusya gibi) yönelik ürünlerin iç piyasada talep görmediğine dikkat çekti. Şu an için ürünlerin elde kalma riski bulunduğunu, üreticilerin ciddi bir finansal baskı ile karşı karşıya olduğunu ve Bakanlıkla görüşmelerde bu üretimin nasıl değerlendirileceğinin öncelikli gündem maddesi olduğunu belirtti: “Bu kadar üretimi ne yapacağız? Yani üretici zor duruma düşecek. Bunu engellemeye çalışıyoruz şu anda.”

Firmalar, Pazar Çeşitlendirmesi Ve Yeni Stratejiler Arayışında

Toplantıda edinilen bilgilere göre BAİB’e bağlı 2 bin 254 firma 167 ülkeye ihracat gerçekleştiriyor. Çavuşoğlu, “İhracatın artırılması çalışmalarının devam ettiğini” belirterek firmaların alternatif pazar arayışlarını hızlandırdığını, pazarlama ve lojistik stratejilerinde revizyonlara gittiklerini söyledi. Bununla birlikte, özellikle düşük marjlı ve yoğun üretim yapılan ürünlerde kısa vadede Ukrayna’daki kaybın telafisinin zor olacağı uyarısı yapıldı.

Değerlendirme: Bölgesel Etki Ve Politika İhtiyacı
Uzmanlar ve sektör temsilcileri, Ukrayna’nın aldığı kararın yalnızca iki ürünü değil, tedarik zincirini, üretim planlamasını ve bölge ekonomisini etkilediğini belirtiyor. Tarım sektörü üzerindeki maliyet artışları (girdi maliyetleri, enerji, işçilik) uluslararası rekabet gücünü düşürürken, ani pazar kayıpları üreticiyi stok ve nakit akışı sorunlarıyla karşı karşıya bırakıyor. Bu durumun çözümü için kısa vadede devlet destekleri, zarar tazmin mekanizmaları ve pazar yönlendirme programları; orta-uzun vadede ise pazara erişim çeşitlendirmesi ve katma değeri yüksek ürün stratejilerine ağırlık verilmesi gerektiği vurgulanıyor.

BAİB’in talepleri ve sonraki adımlar

BAİB Başkanı Ümit Mirza Çavuşoğlu, Bakanlıklarla yoğun görüşmelerin sürdüğünü ve konunun siyasi kanaldan çözülmesi gerektiğini belirtti. BAİB’in talepleri özetle şu şekilde:

• Ukrayna kararı karşısında diplomasi ve ticari kanallar aracılığıyla kararın geri alınması için girişimler,
• Gerekirse misilleme opsiyonlarının değerlendirilmesi, ihracatçıları koruyacak ekonomik tedbirlerin alınması,
• Üreticilerin zararlarının hafifletilmesi için devlet destekleri ve stok yönetimi çözümleri,
• Alternatif pazar arayışlarının hızlandırılması ve lojistik/marka destekleri.

Sonuç olarak BAİB bölgesi için domates ve salatalık ihracatındaki bu ani ve ağır yükümlülük artışı, üreticiden ihracatçıya kadar tüm zinciri etkileyen bir kriz sinyali veriyor. Çavuşoğlu’nun misilleme çağrısı, ekonomik bir karşı adım olarak tartışmaya açılırken, alınacak kararların hem kısa vadeli üretici korunmasını hem de uzun vadeli pazar güvenliğini gözetmesi gerekiyor. Önümüzdeki günlerde Ticaret Bakanlığı ile sürmekte olan görüşmeler ve alınacak ulusal kararlar, bölgedeki üretim ve ihracat dengelerini belirleyecek.